ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Διεθνής Ημέρα Μουσείων 2020
Το πολίτευμά μας λέγεται δημοκρατία.
Ισότητα και ισονομία στην αρχαία Αθήνα
Τα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα είναι αντιπροσωπευτικά. Η εξουσία σε αυτά ασκείται από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους των πολιτών. Αντίθετα, η αθηναϊκή δημοκρατία των κλασικών χρόνων ήταν άμεση δημοκρατία. Κύρια χαρακτηριστικά της ήταν η κυριαρχία των πολιτών και η πολιτική ισότητα. Όλοι οι Αθηναίοι πολίτες (άνδρες από γονείς ελεύθερους Αθηναίους, και οι οποίοι είχαν ολοκληρώσει τη στρατιωτική εκπαίδευση των εφήβων) δικαιούνταν και είχαν υποχρέωση να συμμετέχουν με ίσα δικαιώματα στην εκκλησία του Δήμου, (ο Δήμος στις επιγραφές), τη συνέλευση δηλαδή των Αθηναίων πολιτών. Στις συνεδριάσεις της αποφάσιζαν με ψηφοφορία για όλες τις δημόσιες υποθέσεις. Και οι αποφάσεις τους αυτές, τα ψηφίσματα, είχαν ισχύ νόμου.
Προκειμένου να γίνει δυνατή η συμμετοχή όλων των πολιτών, ακόμα και των πιο φτωχών, στην διαχείριση των δημοσίων θεμάτων και στην ανάληψη αξιωμάτων, η Αθηναϊκή δημοκρατία εφάρμοσε από τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. συγκεκριμένα μέτρα. Ένα ήταν η χορήγηση μισθού, τον οποίο θέσπισε αρχικά ο Περικλής για τους δικαστές στο δικαστήριο της Ηλιαίας (ηλιαστικός μισθός). Αργότερα, μισθός δινόταν επίσης στους βουλευτές, αλλά και στους συμμετέχοντες στις συνελεύσεις της εκκλησίας του δήμου ως αποζημίωση για τις ημέρες που αφιέρωναν για την άσκηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων τους.
Πληροφορίες για τη διαδικασία της κλήρωσης μας δίνει ο Αριστοτέλης στο έργο του Αθηναίων Πολιτεία . Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη εξαίρεση από την εφαρμογή της κλήρωσης για την επιλογή των αρχόντων γινόταν για τους δέκα στρατηγούς, τον ταμία των στρατιωτικών, τους ταμίες των θεωρικών και τον επιμελητή των κρηνών. Επίσης για αξιωματούχους όπως ο σωφρονιστής, ο κοσμητής, οι δάσκαλοι και οι παιδοτρίβες των εφήβων, οι οποίοι αναλάμβαναν την στρατιωτική κυρίως εκπαίδευση των νέων. Οι άρχοντες αυτοί εκλέγονταν με ψηφοφορία δια ανατάσεως της χειρός (χειροτονία).
Το κληρωτήριο ΕΜ 13255
Από τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. η κλήρωση γινόταν με τη χρήση μαύρων και λευκών κυάμων (κουκιών) που έμπαιναν σε μία κληρωτίδα. Οι λευκοί κύαμοι ήταν τόσοι, όσοι οι αξιωματούχοι που έπρεπε να επιλεγούν, και οι υπόλοιποι μαύροι. Σε μια δεύτερη κληρωτίδα έμπαιναν τα ονόματα των υποψηφίων από κάθε φυλή. Ο υπεύθυνος για την κλήρωση έβγαζε ένα όνομα από τη μία κληρωτίδα και ένα κουκί από τη δεύτερη. Αν το κουκί ήταν λευκό, ο υποψήφιος από την πρώτη κληρωτίδα εκλεγόταν και αν ήταν μαύρο, αποκλειόταν.
Από τα μέσα του 5ου αι π.Χ. με κλήρωση επιλέγονταν επίσης κάθε χρόνο και οι 6000 πολίτες που συμμετείχαν ως δικαστές στο δικαστήριο της Ηλιαίας. Αυτοί κατανέμονταν με επιπλέον κληρώσεις στα επιμέρους δικαστήρια/τμήματα της Ηλιαίας. Οι δεύτερες αυτές κληρώσεις άρχισαν κατά τον 4ο αι. π.Χ. να πραγματοποιούνται όχι στην αρχή του χρόνου αλλά στην αρχή κάθε ημέρας, ώστε να μην είναι γνωστό πότε κάποιος θα γινόταν δικαστής και να μην μπορεί να χρηματισθεί.
Κατά τον 4ο αι. π.Χ. η διαδικασία της κλήρωσης συστηματοποιήθηκε και περιελάμβανε τη χρήση μηχανών κλήρωσης, των κληρωτηρίων. Αυτά είχαν οριζόντιες εγκοπές, για την τοποθέτηση χάλκινων πλακιδίων με τα ονόματα των υποψηφίων προς κλήρωση, ή με άλλα στοιχεία της κλήρωσης. Ο αριθμός των εγκοπών ενός κληρωτηρίου εξαρτιόταν από το αντικείμενο της κλήρωσης. Τα κληρωτήρια που χρησιμοποιούνταν για την κατανομή των δικαστών και την επιλογή των αρχόντων, έφεραν πολλές σειρές εγκοπών, στις οποίες τοποθετούνταν χάλκινα πλακίδια (πινάκια) με τα ονόματα των υποψηφίων.
Στο πεδίο του κληρωτηρίου ΕΜ 13255 (πριν το 162/1 π.X.) έχουν χαραχθεί δύο σειρές ορθογώνιων εγκοπών σε κατακόρυφη διάταξη. Σώζονται επτά εγκοπές στην πρώτη σειρά και οκτώ στην δεύτερη. Στην αριστερή πλευρά του κληρωτηρίου υπήρχε εγκοπή για την υποδοχή χάλκινου σωλήνα, ο οποίος απέληγε στο άνω μέρος σε χοάνη για την ρίψη λευκών (εγκριτικών) ή μαύρων (απορριπτικών) σφαιριδίων.
Σύμφωνα με τις διαστάσεις του μνημείου εκτιμάται ότι υπήρχαν 12 εγκοπές σε κάθε σειρά, αριθμός που υποδεικνύει κλήρωση για τον ορισμό σώματος 12 αξιωματούχων, ενός από κάθε μια από τις 12 φυλές, στις οποίες εντάσσονταν οι Αθηναίοι πολίτες κατά τη συγκεκριμένη εποχή. Η δεύτερη σειρά των εγκοπών υποδεικνύει διπλή κλήρωση (συνκλήρωσις). Πιθανώς η δεύτερη σειρά προστέθηκε για τον καθορισμό του αξιώματος ή τη σειρά της διαδοχής των αρχόντων, αν το αξίωμα ήταν κοινό, ή τους χώρους των δικαστηρίων, αν η κλήρωση αφορούσε δικαστές.
Στο κληρωτήριο ΕΜ 8984 (162/1 π.Χ.) έχουν χαραχθεί σε κατακόρυφη διάταξη δώδεκα εγκοπές. Ο αριθμός τους υποδεικνύει ότι το κληρωτήριο είχε χρησιμοποιηθεί πιθανότατα για τον καθορισμό της σειράς των φυλών - δώδεκα κατά την εποχή αυτή - που θα αναλάμβαναν την πρυτανεία (κατά τη διάρκεια του έτους. Ο υπεύθυνος για την κλήρωση αξιωματούχος θα έριχνε στη χοάνη σφαιρίδια με τα ονόματα των φυλών, τα οποία έπαιρναν τυχαία θέση μέσα στο μεταλλικό σωλήνα. Το σφαιρίδιο με το όνομα της φυλής που έβγαινε πρώτο, αντιστοιχούσε στην φυλή που θα πρυτάνευε πρώτη και ένα πλακίδιο με το όνομα της φυλής τοποθετούνταν στην εγκοπή στο πεδίο της στήλης.
Πιθανή είναι επίσης και η χρήση του κληρωτηρίου για τον ορισμό ενός σώματος δώδεκα αξιωματούχων, ενός από κάθε φυλή. Στην περίπτωση αυτή τα σφαιρίδια θα αντιστοιχούσαν στα ονόματα των υποψηφίων της κάθε φυλής και η κλήρωση θα επαναλαμβανόταν μέχρι να επιλεγούν οι εκπρόσωποι όλων των φυλών.
Κείμενο: Ελένη Ζαββού
Το κληρωτήριο ΕΜ 8984